1.
PECS là gì?
PECS (Picture Exchange Communication System) hay Hệ thống
Giao tiếp Trao đổi Hình ảnh là phương pháp dạy giao tiếp sử dụng hình ảnh thay
vì lời nói. Phương pháp này được phát triển bởi Andy Bondy và Lori Frost năm
1985, ban đầu dành cho trẻ tự kỷ nhưng hiện nay được áp dụng hiệu quả cho trẻ
chậm nói và các rối loạn giao tiếp khác.
PECS giúp trẻ học cách chủ động giao tiếp thông qua việc
trao đổi thẻ hình ảnh để thể hiện mong muốn, cảm xúc, và nhu cầu của mình.
2.
Lợi ích của phương pháp PECS
Tạo kênh giao tiếp thay thế: Giúp trẻ không nói
được hoặc nói hạn chế có phương tiện để bày tỏ nhu cầu.
Giảm bực bội và hành vi tiêu cực: Khi trẻ có thể
giao tiếp hiệu quả, sự bực bội do không thể diễn đạt nhu cầu sẽ giảm.
Khuyến khích tính chủ động: Trẻ học cách chủ động
bắt đầu giao tiếp, không chỉ đáp lại câu hỏi.
Bàn đạp phát triển ngôn ngữ nói: Nhiều trẻ bắt đầu
phát triển lời nói sau khi sử dụng PECS.
Dễ học và áp dụng: Hệ thống trực quan dễ hiểu,
phù hợp với đặc điểm nhận thức của trẻ.
3.
Các giai đoạn của phương pháp PECS
Giai
đoạn 1: Trao đổi vật lý
Trẻ học cách đưa thẻ hình cho người giao tiếp để nhận
vật/hoạt động mong muốn
Cần hai người hỗ trợ: một người đưa vật phẩm, một người
giúp trẻ lấy và đưa thẻ
Giai
đoạn 2: Mở rộng tự chủ
Trẻ học chủ động tiếp cận người giao tiếp, lấy thẻ từ
sổ giao tiếp và đưa cho người đó
Tăng dần khoảng cách giữa trẻ và người nhận thẻ/sổ
giao tiếp
Giai
đoạn 3: Phân biệt hình ảnh
Trẻ học chọn thẻ phù hợp từ nhiều lựa chọn
Bắt đầu với sự khác biệt lớn giữa các thẻ, sau đó tăng
dần độ phức tạp
Giai
đoạn 4: Cấu trúc câu
Trẻ học ghép thẻ "Tôi muốn" với thẻ vật/hoạt
động để tạo câu đơn giản
Sử dụng thanh câu để xếp các thẻ thành dãy có ý nghĩa
Giai
đoạn 5: Đáp ứng câu hỏi
Trẻ học cách trả lời câu hỏi "Con muốn gì?"
bằng cách sử dụng câu "Tôi muốn..."
Giai
đoạn 6: Bình luận
Trẻ học cách bình luận về môi trường xung quanh
Sử dụng các câu như "Tôi thấy...", "Tôi
nghe...", "Tôi có...", v.v.
4.
Cách thực hiện PECS tại nhà
Chuẩn
bị:
Thu thập hình ảnh: Chụp ảnh hoặc tìm hình các vật
dụng, hoạt động yêu thích của trẻ
Chuẩn bị thẻ hình: In, cắt và ép plastic các hình
ảnh kích thước 5x5cm
Tạo sổ giao tiếp: Có thể dùng album ảnh nhỏ hoặc
bìa có dán velcro
Các
bước triển khai:
Xác định vật ưa thích: Quan sát và lập danh sách
đồ vật, đồ ăn, hoạt động trẻ thích
Bắt đầu với 5-10 thẻ: Chọn những thứ trẻ thích nhất
để tạo động lực giao tiếp
Tạo cơ hội giao tiếp: Đặt vật ưa thích trong tầm
nhìn nhưng ngoài tầm với của trẻ
Hướng dẫn trao đổi: Hỗ trợ trẻ cầm thẻ và đưa cho
bạn để nhận vật phẩm
Giảm dần sự hỗ trợ: Dần dần để trẻ tự thực hiện
quy trình
5.
Kết hợp PECS với phát triển ngôn ngữ
Luôn kết hợp với lời nói: Khi nhận thẻ từ trẻ, hãy nói
tên vật/hoạt động đó
Khuyến khích bắt chước: Khi trẻ đã quen PECS, gợi ý trẻ
bắt chước âm/từ đơn giản
Chờ đợi: Đôi khi tạm dừng 5-10 giây trước khi đưa vật
phẩm, khuyến khích trẻ phát âm
Khen ngợi kịp thời: Khen ngợi mọi nỗ lực phát âm của
trẻ, dù chưa chuẩn xác
6.
Một số lưu ý khi thực hiện PECS
Nhất quán: Mọi người trong gia đình cần áp dụng
quy trình như nhau
Kiên nhẫn: Tiến bộ có thể chậm, đừng nản lòng và
ép buộc trẻ
Tạo nhiều cơ hội: Lồng ghép PECS vào các hoạt động
hàng ngày
Cập nhật thẻ: Thêm thẻ mới khi trẻ phát triển sở
thích và nhu cầu mới
Làm việc với chuyên gia: Nếu có thể, tham khảo ý
kiến chuyên gia âm ngữ trị liệu
Kết
luận:
PECS là công cụ hiệu quả giúp trẻ chậm nói và tự kỷ
phát triển kỹ năng giao tiếp. Phương pháp này không chỉ tạo cơ hội để trẻ bày tỏ
nhu cầu mà còn là bước đệm để phát triển ngôn ngữ nói. Với sự kiên nhẫn và nhất
quán, PECS có thể mở ra cánh cửa giao tiếp cho trẻ, giảm bớt sự bực bội và nâng
cao chất lượng cuộc sống cho cả trẻ và gia đình.
